δείκτες

I

(Ζωολ.). Πτηνά της οικογένειας των ινδικατοριδών, της τάξης των δρυοκολαπτομόρφων. Οι δ. είναι ένα από τα δεκατρία είδη της οικογένειας αυτής. Τα πουλιά αυτά έχουν το μέγεθος σπουργίτη. Τρώνε προνύμφες μελισσών, μέλι και κερί από την κηρήθρα. Γεννούν τα αβγά τους σε ξένες φωλιές.

II

(Χημ.). Χημικές ενώσεις που, όταν προστεθούν σε ένα διάλυμα, έχουν την ικανότητα να φανερώνουν γενικά, με αλλαγή του χρωματισμού τους, τις ορισμένες συνθήκες του pH ή της οξειδοαναγωγής. Πρόκειται γενικά για ουσίες οι οποίες μπορούν να υπάρχουν σε δύο μορφές (είτε διαφορετικού χρωματισμού είτε η μία να είναι έγχρωμη και η άλλη άχρωμη), σε ισορροπία μεταξύ τους. Η μεταβολή συνθηκών του περιβάλλοντος προκαλεί τη μετάθεση της ισορροπίας προς τη μία ή την άλλη μορφή, με επακόλουθο τη μεταβολή του χρωματισμού του διαλύματος. Με τους δ. είναι δυνατός ο εντοπισμός του τελικού σημείου των χημικών αντιδράσεων (δηλαδή του σημείου όπου γίνεται πλήρης αντίδραση), η επίτευξη ενός pH (συγκέντρωση ιόντων υδρογόνου) κλπ.

Οι δ. που χρησιμοποιούνται, διαιρούνται συνήθως σε δύο ομάδες: δ. οξέα-βάσεις και δ. οξειδοαναγωγής. Οι πρώτοι είναι ασθενή οργανικά οξέα (ή σπάνια βάσεις), μεταξύ των οποίων μπορούν να αναφερθούν η φαινολφθαλεΐνη, η ηλιανθίνη ή το πορτοκαλί του μεθυλίου (ερυθρό παρουσία οξέος, κίτρινο παρουσία βάσης), το βάμμα του ηλιοτροπίου (ερυθρό σε περιβάλλον όξινο και κυανό σε περιβάλλον βασικό) κλπ. Η αιτία της αλλαγής του χρώματος των ουσιών αυτών, όταν βρίσκονται σε παρουσία περίσσειας ιόντων υδρογόνου ή υδροξυλίου, πρέπει να αναζητηθεί είτε σε μία μετάθεση της ισορροπίας διάστασης ή, σύμφωνα με νεότερη θεωρία, σε μεταβολή της χημικής δομής του δ.

Οι δ. αυτού του τύπου χρησιμοποιούνται ευρύτατα στην ογκομετρική ανάλυση για τον προσδιορισμό της συγκέντρωσης (τίτλου) ενός όξινου ή αλκαλικού διαλύματος, με την προσθήκη ενός διαλύματος γνωστού τίτλου, αλκαλικού ή όξινου αντίστοιχα. Ο δ. φανερώνει το σημείο εξουδετέρωσης και επιτρέπει, με απλό υπολογισμό, να αναφερθούμε στην άγνωστη συγκέντρωση. Η αλλαγή του χρώματος του δ. δεν είναι άμεση, αλλά συντελείται βαθμιαία. Η περιοχή του pH στην οποία ο δ. αλλάζει χρώμα, δηλαδή μεταστρέφεται, ονομάζεται πεδίο μεταλλαγής. Για κάθε τιτλοδότηση διαλύματος απαιτείται, λοιπόν, η κατάλληλη επιλογή του δ., ανάλογα με το πεδίο μεταλλαγής του.

Οι δ. οξειδοαναγωγής χρησιμεύουν στις αντιδράσεις αυτού του τύπου, για να δείξουν την οξείδωση ή την πλήρη αναγωγή του στοιχείου.

Στην ιωδιομετρία χρησιμοποιείται διαλυτό άμυλο ως δ., ενώ σε άλλες οξειδοαναγωγές χρησιμοποιούνται ανόργανα άλατα, όταν δεν είναι δυνατό να εκμεταλλευτούμε ως δ. τον αρχικό ή μη χρωματισμό των ιόντων που συμμετέχουν στην αντίδραση.

δ.ερυθρών αιμοσφαιρίων. Δ. που υπολογίζονται από τα αποτελέσματα άλλων μετρήσεων επί των ερυθρών αιμοσφαιρίων, όπως ο αιματοκρίτης κ.ά. Παρέχουν πληροφορίες για το μέγεθός τους, καθώς και για το βάρος και τη συγκέντρωση αιμοσφαιρίνης σε ένα μέσο ερυθρό αιμοσφαίριο. Η σημασία τους είναι περιορισμένη στη διάγνωση της ακριβούς φύσεως της αναιμίας.